Euskal LGTBI+ Behatokiaren helburuetako bat da hobetzeko eta aholkuak emateko proposamenak egitea EAEko erakundeei, LGTBI+ pertsonen eskubideen ikuspegiaren zeharkakotasuna susta dezaten politika publiko orokorrak eta sektorialak formulatzeko, planifikatzeko, abian jartzeko, jarraipena egiteko eta ebaluatzeko.
Horregatik, aspaldian lege honen bigarren erreformari buruzko hainbat iradokizun egin genituen; izan ere, prozesua hasi zenetik igaro diren urteak kontuan hartuta, kasu batzuetan denborak eta errealitateak gainditu dituzte. Pozten gara horietako batzuk kontuan hartu izanaz. Eta pozik gaude, iragarpen beltzak gorabehera, legegintzaldi hau amaitu baino lehen legegintza-prozesua askatu delako eta bigarren erreforma nolabaiteko adostasunez argitaratu delako. Behatokitik uste dugu pertsona askoren bizitzetan benetako hobekuntzak ekarriko dituzten neurriak biltzen dituela, batez ere osasun-arretaren esparruan.
Era berean, nabarmendu nahi dugu intersex-en beharrak ikusarazten eta aintzat hartzen hasi direla Euskadin, Legearen edukiaren bidez. Artikulu zehatz bat, 18.a, eskaintzen zaio bere funtsezko errebindikazioetako bati: genitalen mutilazioa eta aldaketa debekatzea, bai eta interesa duten pertsonen beste prozedura mediko kaltegarri batzuk ere); eta kontuan hartzen dira 1 (Legearen xedeari buruzkoa) eta 1. 3. Bertan, terminologia-zehaztapen batzuk egiten dira. Baina gainerako xedapenetan soilik hartzen dira kontuan sinbolikoki, Lege honetan jorratzen diren gai asko (batez ere osasun-, sexu- eta ugalketa-eskubideak, administrazio-dokumentazioa, “deadname”, kirola…) kolektibo horretara zabal litezkeenean eta zabaldu beharko liratekeenean, trans pertsonena batere kaltetu gabe, Lege honen ondorio onuragarriak pertsona gehiagorengana zabalduz.
Sentitzen dugu, Estatuko Legearekin gertatu den bezala, beste errealitate batzuen aitorpenik ere ez egotea, hala nola NB kanpokoena, asexualena, +, aipatu ere ez dira egiten.
Gainera, Legean ahaztu egiten da, legegileei Legebiltzarreko taldeekin izandako topaketetan ikusarazten saiatu ginenez, genero- edo sexu-identitateaz (trans pertsonen kasuan) eta sexu-ezaugarriez (intersex pertsonen kasuan) gain, guztiak ere orientazio afektibo-sexuala duten pertsonak direla, eta hori oso desberdina izan daitekeela. Gertatzen dena da heterozentrismo menderatzailean sartzen ez direnek beren aniztasunaren beste ezaugarri horri lotutako beste eskubide-urraketa eta diskriminazio batzuk dituztela. Intersekzionalitateaz ari gara.
Deigarria da, oso modu laburrean bada ere, adinari dagokionez, hau da, desgaitasunen batekin bizitzea, migratzailea edo nazioarteko babesaren eskatzailea izatea, askatasunik gabe geratzea… Baina orientazio afektibo eta sexualari dagokionez, ez da ezer kontuan hartu. Edo ez direla kontuan hartu arrazializatutako transen berezitasunak bezalako egoerak, pertsona zuriek normalean pairatzen ez dituzten osasun-arazo espezifikoak dituztelako (adibidez, anemia faltziformea, arraza beltzeko 12 pertsonatik 1i eragiten dion arazo genetikoa).
Beraz, zioen azalpenean eta Legearen enuntziatuan bertan iragarritako asmoa bada ere arau hori eguneratuagoa eta trans kolektiboaren aniztasunari irekiagoa izatea eta intersex kolektiboa integratzea (“babes berezia behar duen errealitatea delako”), azken idazketak ez gaitu konbentzitzen. Kontraesana dirudi trans terminoa aterki inklusibo gisa hartzen dela iragartzeak (genero-identitateagatik ez baztertzeari eta trans pertsonen eskubideak aitortzeari buruzko Legea), eta, ondoren, legearen arrastatutako transexualitate terminoa nagusitzen dela iragartzeak, erreformatzeaz gain, indargabetu egiten baita. Ez zaigu egokia iruditzen, baztertzailea delako, “Transexualitateari lehen mailako arreta emateko zerbitzuak eta Transexualitateari Arreta emateko Unitate Espezializatua” izena erabiltzea. Kanpoan geratzen dira transgeneroak eta intersexak?
Kontzeptu-arloan ere akats bat da, gure ustez, lehentasunezkotzat hartzea sexu-identitatearen erabilera generikoa, Euskal Autonomia Erkidegoan ezarpen handia duen sexologiaren sektore batetik sustatua, eta transexualak identifikatzen diren sexuaren patroien arabera gorputzak eraldatzeko igarotzen direnei lotua. Nazioarteko Zuzenbidearen esparruan, “genero-identitatea eta -adierazpena” terminoa erabiltzen da. Praktika komuna da nazioarteko erakunde guztietan eta giza eskubideen defentsarako GKEetan. Kontuan hartu beharreko zerbait da ikusten badugu nola erabiltzen diren eta zertarako erabiltzen dituzten indar politiko jakin batzuek kontzeptuak eta zer sostengatzen duten. Horrela, Errusiako Federazioa, Europar Batasunean bertan Hungaria eta Polonia bezalako herrialdeak, edo munduko kasurik paradigmatikoenean, Irangoa. Herrialde horretan, parekatu eta toleratu egiten dira fisikoki jaiotzean identifikatu zitzaien beste sexurantz igarotzen diren pertsonak, eta, horretarako, gizarte-prestazioak ere jasotzen dituzte, jazartzen eta zigortzen diren bitartean, baita heriotza-zigorrarekin ere, kirurgiaren bidez sexu-berresleipen batetik pasatzen ez den genero-disidentzia edo -adierazpen oro. Irizpide berari eusteaz gain, jakina, orientazio afektibo-sexualaren esparruan: disidentziak heteronormatibitatera zigortzea, gayek, lesbianek, bisexualek… ezin dutelako “operatu”, ez dutelako, haien begietara, “sendabiderik”, transexualek (eta ez transgeneroek edo pertsona ageneroek edo genero jariakorrekoek) beren iritziz balute bezala. Horregatik, kontzepturik zabalena erabiltzea proposatzen dugu, genero-identitatearena, edo, adostasun-formula gisa, sexu- edo genero-identitate hibridoa erabiltzea.
Joan den urteko martxoan sartu zen indarrean Estatuko Legea, eta bertan agertzen dira Euskadin testu honetan islatzen diren gai asko, hala nola bihurketa-terapien debekua; edo aukera-berdintasunerako, enplegua sustatzeko eta kolektiboko pertsonak lan-merkatura integratzeko jarduerak jasotzen dituzten planak, baita jarraibide espezifikoak garatzeko betebeharra ere, 50 langiletik gorako plantilla duten enpresek bultzatu beharko dituzten LGTBI Protokolo edo Plan batean jasoak.
Garrantzitsua da Euskal Legean ere berariaz agertzea, baina kezkatuta gaude deklarazioz egiten dutelako; izan ere, ez da aurreikusten ez aurrekaririk hori gauzatzeko, ezta inolako tresnarik ere, berariaz debekatzen dena betetzen ez bada edo deklaratzen bada eraginpeko pertsonek salatu ahal izateko behar diren bermeekin. Ez dago administrazio-zehapenik aurreikusita, ezta gainbegiratzeko eta kontrolatzeko organo independente bat ere. Askotan ez da identifikatzen nork egin behar duen zer. Azken batean, hutsune gehiegi, konpromiso zehatz gutxi eta gehiegizko ez-egiteak.
Aurreko guztiagatik, euskal trans legea aspaldikoa eta zaharkitua dela iruditzen zaigu. Kanariar Uharteak eta Kataluniakoak, esaterako, adibide gisa adierazten dute posible eta beharrezkoa dela sakonera horretako araudi bat ausartagoa izatea eta ez kontserbadoreagoa errealitate sozialarekiko, onartzen den unean.
Hala, Behatokitik azpimarratzen dugu beharrezkoa dela Euskal Autonomia Erkidegoari LGTBI+ lege integral bat ematea, garaiekin bat datorrena. Gainera, estatuan maila horretan erabakitzen denaren mende ez egoteko aukera emango digun araudia, orain gertatzen zaigun bezala.
Datozen hauteskunde autonomikoen aurrean, gaur egun Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza duen alderdi bakoitzari, eta gaur egun ez badute ere aurkeztuko direnei, hurrengo legegintzaldiari begira maila honetan duten jarrera helarazteko eskatzen diegu, baita ordezkariak dituzten erakundeetan dagoeneko gauzatzen ari diren ekimen eta proposamen guztiak ere.
Herritar guztiek Behatokiaren webgunean erraz aurkitu ahal izatea nahi dugu, alderdi edo koalizio bakoitzak eta bertako kideek erakunde bakoitzean zer egiten duten jakiteko. LGTBI+ pertsonen giza eskubideetan hobekuntza eraginkorrak sustatzeko lana hartzen dutenen lana balioesteko, benetako jarrerak ezagutzea, maila horretan hartu behar baitira erabakiak, eta, jakina, agerian gera daitezen hauteskunde-programen ez-betetzeak, halakorik gertatuz gero.
Hitzak garrantzitsuak dira, baina ekintzak ebaluagarriak dira.
